فعالیتهای استارتاپی در حوزه کشاورزی در ایران، با وجود ارزش میلیاردی این صنعت در کشور، تاکنون تنها در سطح برگزاری چند استارتاپ ویکند در اقصینقاط ایران بوده و فعالیت متمرکز و خاصی روی کشاورزی صورت نگرفته است. با توجه به صحبتهای ماه گذشته محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی، که درباره اهمیت حضور استارتاپها در این حوزه گفته بود، فراخوانی صورت گرفته که در آن ایدههای استارتاپی افراد جمعآوری شد و سه ایده برگزیده با حمایت مالی از سال آینده کار خود را آغاز خواهند کرد. کارشناسان کشاورزی ایران معتقدند کشاورزی در حوزههای مختلف، از کشت گرفته تا فروش و خدمات گوناگون آن، نیازمند جانی تازه است و بهنظر میرسد رشد و شکلگیری استارتاپها در این حوزه میتواند جانی تازه به حوزه کشاورزی ایران دهد. در همین ارتباط سید حسامالدین پورعباسی، دکترای کارآفرین بینالملل، در گفتوگو با روسنا «روستانیوز» معتقد است: بهدلیل اینکه بهرهوری در بخش کشاورزی ایران بسیار پایین است، استارتاپها بسیار میتوانند در این زمینه به ما کمک کنند؛ بنابراین بهدلیل شرایط موجود چشمانداز استارتاپها را در بخش کشاورزی روشن میبینم. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید:
آقای عباسی در ابتدا درباره استارتاپها و ماهیت آنها توضیح دهید.
استارتاپ یا شرکتهای نوپا جزوی از شرکتهایی هستند که الزاماً در حوزه فناوری فعالیت نمیکنند. از اواسط دهه 90 میلادی، بهدلیل رشد علم کارآفرینی و مستقلشدن علم مدیریت، واژههای جدیدی مانند استارتاپها شروع به زایش از درون این علم کرد؛ ازاینرو غالب کسبوکارهایی که در حوزه استارتاپ در جهان شکل گرفتند در بخش فناوری تمرکز پیدا کردند؛ اما اساساً، برمبنای دیکشنری وبسترن، استارتاپ بهمعنای کسبوکار جدید تلقی میشود. در این میان اتحادیه کسبوکارهای کوچک آمریکا معتقد است که استارتاپ بهمعنای کسبوکاری است که عموماً حول محور فناوری رشد پیدا کرده است و پتانسیل رشد بالاتر را نیز دارد. درصورتیکه بخواهیم این دو تعریف را با یکدیگر جمعبندی کنیم، درمجموع میتوان گفت استارتاپ کسبوکار نوپایی است که مقیاسپذیر نبوده و عموماً حول محور فناوری شکل میگیرد و بهدلیل ارزشآفرینی و پایداری آن در شرایط ابهام پتانسیل رشد بسیار بالایی را نیز دارد.
در حال حاضر کشورهای پیشرو در زمینه استارتاپهای کشاورزی کدامند و به چه صورت فعالیت میکنند؟
هماکنون در حوزه استارتاپها سازمان دیدهبان جهانی کارآفرینی کشورهایی نظیر استرالیا، سنگاپور و در همسایگی ما کشورهایی نظیر امارات، چین و هنگکنگ را جزو کشورهای بسیار پیشرو در زمینه استارتاپ معرفی کرده. اما کشورهای پیشرو در زمینه استارتاپهای کشاورزی کشورهای بزرگ تولیدکننده محصول نظیر آمریکا و چین و کشورهای توسعهیافتهای نظیر فرانسه نیز هستند؛ بهطوریکه فرانسه به متقاضیان ویزای استارتاپی و کارآفرینی ارائه میکند. از سویی دیگر رؤسای جمهور جوانتر مانند ماکرون یا نخستوزیر کانادا در شعارهای تبلیغاتی خود روی این محورها تأکید میکنند، اما ما در استارتاپهای حوزه کشاورزی باید سراغ کشورهای همگن نه توسعهیافته برویم، چرا که میتوانیم فناوری را از کشورهای توسعهیافته اخذ کنیم. در حال حاضر بخش کشاورزی و صنایع کشاورزی ایران آنچنان توسعهیافته نیست، ازاینرو باید برویم سراغ استارتاپهایی که از دل محدودیتها و شرایط کشورهای همگن مانند هندوستان، مالزی، اردن و مصر سردرآوردند؛ این کشورها کشورهایی هستند که باید از تجارب آنها پس از بومیسازی استفاده کنیم.
در شرایط فعلی آیا دستهبندی مشخصی در حوزه استارتاپها وجود دارد؟
در حال حاضر استارتاپها دستهبندیهای مختلفی دارند. معمولاً استارتاپها را در 13 بخش عمده دستهبندی میکنند. استارتاپهای بخش کشاورزی، برمبنای تحقیق معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری، به چهار بخش مجزا تفکیک میشود. این چهار بخش با زیرمجموعه آن شامل خریدوفروش آنلاین در بخش کشاورزی و زیرمجموعههای بخش فروش مستقیم محصولات، تأمین بذر، اقلام مصرفی و تجهیزات را شامل میشود. پس از آن روشهای نوین کشاورزی به چهار زیربخش کشت سلولی، محصولات آزمایشگاهی، سیستم کشاورزی شهری، یعنی کشت عمودی، تفکیک میشود. تصویربرداری هوایی در مرحله سوم قرار دارد و چهارم نیز اتوماسیون و رباتیک را شامل میشود. سومین بخش مهم تسهیل و بهبود فعالیتهای مدیریتی در بخش کشاورزی را تشکیل میدهد که این بخش نیز به سه زیرمجموعه تقسیم میشود. یک مورد آن مربوط به پلتفرمهای حوزه کشاورزی است؛ دوم پلتفرمهای ارائهدهنده اطلاعات و خدمات پشتیبان تصمیمات مدیریتی در حوزه کشاورزی را در برمیگیرد و در سوم مدیریت تأمین مالی بخش کشاورزی را شامل میشود. چهارمین محور استارتاپهای کشاورزی شامل ارتقای سطح علمی کشاورزان و شکلدهی شبکههای تخصصی است. این محور خود بهطور مستقیم به زیربخشهای شبکهسازی و آموزش و فرهنگسازی قابلتقسیم است. در حال حاضر هرکدام از این بخشها چالشها و راهکارهای مختص به خود را دارند.
در حال حاضر چند استارتاپ کشاورزی در کشور فعال است؟
در حال حاضر آمار مشخصی درباره تعداد استارتاپهای بخش کشاورزی وجود ندارد. به این دلیل که اکو سیستم استارتاپی بخش کشاورزی ما فاقد یک پیشران یا لیدر است. یکی از معضلات استارتاپی بخش کشاورزی در شرایط کنونی همین مسأله است. شتابدهندههای بخش خصوصی و وزارت جهاد کشاورزی بهصورت پراکنده ایونتها را برگزار میکنند، به همین دلیل هنوز سامانه آمار و اطلاعات دقیقی از استارتاپهای بخش کشاورزی در کشور وجود ندارد. این در حالی است که همافزایی و یکپارچهبودن حجم فعالیت نتیجه بهتری، نسبت به نتیجههای مجزا، ارائه میدهد. اما متأسفانه در اکوسیستم استارتاپی، بخش کشاورزی فعالی وجود ندارد.
استارتاپهای بخش کشاورزی ایران چه مسیری را طی کردهاند؟ آیا چشماندازی برای آنها قابل تصور است یا خیر؟
در ابتدا مسیر فعالیت آنها بهصورت پراکنده بود تا اینکه بهصورت خوداظهاری ایونتها شناسایی شدند. بهصورت تدریجی با گسترش علم کارآفرینی در کشور و ارائه این پیشنهاد از سوی دانشگاهیان این علم در شمار علوم مهم قرار گرفت و نیاز است که این دانش به بخش کشاورزی تزریق شود. این مسایل باعث شد مسئولان و نهادهای دولتی نیز به آن توجه کنند. برای مثال چندی پیش وزیر جهاد کشاورزی درباره لزوم توجه به استارتاپها اظهاراتی را مطرح کرد، در همین خصوص نیز ایونتی برگزار شد که نتیجه آن سرمایهگذاری روی سه استارتاپ مهم برای سال بعد در بخش کشاورزی بود. در این میان لازم به ذکر است در بخش روستایی و کشاورزی فرزندان بسیاری از کشاورزان تحصیلکرده هستند و امکان توانمندسازی کشاورزان برای استفاده از فناوریها وجود دارد. بهویژه توسعه شبکه اینترنت و موبایل در حوزههایی که بستر اصلی رشد و توسعه کسبوکارهای استارتاپی در بخش کشاورزی است بسیار گسترده است. ازاینرو به استارتاپها در چنین شرایطی بیشتر توجه میشود. از سوی دیگر نیز بهدلیل اینکه بهرهوری در بخش کشاورزی ایران بسیار پایین است، استارتاپها میتوانند در این زمینه به ما کمک زیادی بکنند؛ بنابراین بهدلیل شرایط موجود، چشمانداز استارتاپها را در بخش کشاورزی روشن میبینم.
استارتاپهای بخش کشاورزی چه تأثیری میتوانند در حوزه تولید داشته باشند؟
در حال حاضر، با فعالیت 20 درصد از جمعیت فعال ما در بخش کشاورزی، 80 درصد مواد غذایی موردنیاز مردم ایران را آن 20 درصد تأمین میکنند، اما تنها 12 درصد تولید ناخالص داخلی ما در بخش کشاورزی متمرکز است. از سوی دیگر، ما در حوزه بهرهوری در بخش کشاورزی بسیار ضعیف عمل میکنیم، بهطوریکه سرانه تولید گندم ایران از کشورهای منطقه نظیر عربستان، اردن، امارات و بسیاری از کشورهایی که در حوزه کشاورزی پیشرو نیستند، ضعیفتر است. از سویی دیگر، با وجود اینکه 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود، ما رتبه 102 را در بخش بهرهوری کسب کردیم؛ این در حالی است که بهرهوری آب در کشور یکپنجم میانگین جهانی آن است. در حال حاضر، چه در مقیاس بهرهوری برداشت بهاِزای هر هکتار در محصولات کشاورزی و چه در استفاده از نهادهها مانند آب سبز، بسیار کمبهره و پرمصرف هستیم. ازاینرو استارتاپها در شناسایی میزان کود و آفات و در افزایش میزان نهادههای تولید میتوانند مؤثر باشند.
با ورود روزافزون فناوریهای نوین به جامعه روستایی، آیا میتوان کشاورزان را از ورود فناوری منتفع کرد؟
با توجه به اینکه شبکه اینترنت و موبایل در مناطق روستایی گسترش یافته است و فرزندان روستایی اکثراً تحصیلکرده هستند، استارتاپها و کارآفرینان بخش کشاورزی بیشتر از گذشته موردتوجه مسئولان قرار گرفته است. هشدارهای شدیدی که درباره پایینبودن بهرهوری آبوخاک در کشور شنیده میشود به بهبود وضعیت کشاورزان منجر میشود. در این میان تغییر سیستم بهشدت سنتی میادین میوه و ترهبار بهعنوان یکی از عوامل اصلی تورم، با هزینه انبارداری بالا و تجمع واسطهها و دلالان و خرید ارزان و سلفخری از کشاورزان، با تغییر شیوه توزیع از طریق استارتاپهایی بر بستر شبکه اینترنت میتواند به کشاورزان کمک کند تا بتوانند با قیمت عادلانهتری محصولات خود را به فروش برسانند.
ریسک سرمایهگذاری در حوزه استارتاپها چگونه است و هماکنون چه میزان میتوانیم به جذب سرمایهگذاری خارجی در این بخش امیدوار باشیم؟
سازمان دیدهبان جهانی کارآفرینی معتقد است اگر استارتاپها بتوانند بهخوبی سرمایهگذار جذب کنند و محصولات خود را تجاریسازی کنند، انتشار دانش توسط آنها در صنعت بسیار مفید خواهد بود. ازاینرو با توجه به اینکه دانشبنیان یا دانشمحور هستند، براساس آیندهپژوهی و رفع محدودیتها فعالیت میکنند. درواقع استارتاپها تخریب خلاق میکنند. یعنی با شناسایی محدودیتهای موجود و شناسایی کمبودها و بهویژه بحث فناوریهای سنتی، روشهای نوینی را ارائه میدهند که به بهبود وضع از طریق سبک خلاقانه منجر میشود. درباره جذب سرمایهگذاری خارجی ذکر این نکته نیز ضروری است که جذب سرمایهگذاری در حوزه استارتاپها اکنون یک اصل بهشمار میرود، اما موضوع مهم اینکه بحث استارتاپ بحث زایش از درون است که به محورهای اقتصاد مقاومتی نزدیک است. یعنی شکلگیری استارتاپ باید برمبنای شناخت عمیق و دقیق شرایط کسبوکار داخلی و محدودیتها و کموکاستیهای داخلی انجام شود. بهدلیل اینکه استارتاپها پربازده هستند، درصورتیکه محدودیتهای سرمایهگذاری خارجی برداشته شود میتوانند بسیار مورد توجه قرار گیرند. در حال حاضر ایران، پس از آمریکا و چین، بهدلیل شرایط آبوهوای خاصی که دارد، با 45 محصول مهم و یک بازار 80 میلیون نفری میتواند محصولات استراتژیک صادر کند. ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندههای خشکبار است، ازاینرو میتواند قابلیتهای مهمی برای جذب سرمایهگذار خارجی داشته باشد.
گزارش از نادیا صمدی
انتهای پیام/